Verslag van het Volkscafé Financiële Weerbaarheid

Op maandag 16 april spraken we met onder meer wetenschappers, experts, maatschappelijke organisaties en politici over financiële weerbaarheid. Dat deden we tijdens het Volkscafé, een symposium dat de Volksbank organiseerde met SNS. De centrale vraag: hoe maken we mensen in Nederland financieel weerbaar en onbezorgder? We blikken terug op een geslaagde avond vol boeiende inzichten, inspirerende gesprekken en nieuwe contacten. Meer dan 140 gasten met
veel verschillende achtergronden, maar stuk voor stuk betrokken bij het onderwerp, ontmoetten elkaar in de Utrechtse Winkel van Sinkel. De boodschap in de levendige zaal was even impliciet als duidelijk: dit is een maatschappelijk relevant thema en een gesprek dat mensen graag willen
voeren.

Cabaret met een boodschap

Cabaretier Johan Fretz maakte al vroeg indruk op het publiek met een verhaal over zijn eigen financiële achtergrond. Over opgroeien in armoede en zonder het gevoel te hebben dat je iets tekort gekomen bent. Over je ontworstelen aan een financieel stempel. Over het belang van erkenning van de menselijke kant, in plaats van puur rationeel oordelen. Over gelijke kansen. En over de overtuiging dat armoede een zegen kan zijn: ‘Iemand die heeft moeten leren goed met geld om te gaan, is misschien wel weerbaarder dan iemand die het altijd voor de wind gaat’. Iets om over na te denken.

‘Het is ons menens'

Aan tafel bij presentator Art Rooijakkers legde directievoorzitter Maurice Oostendorp uit waarom financiële weerbaarheid de Volksbank past als een jas: ‘Onze bank stond al 200 jaar geleden letterlijk tussen haven en kroeg, om ervoor te zorgen dat het loonzakje van arbeiders niet al werd leeggedronken voor de schipper thuis aankwam. Die verantwoordelijkheid voelen en nemen we nog steeds, het is onze ambitie om alle mensen in Nederland een financieel gezond leven te bieden. Die ambitie komt voort uit echte overtuiging, maar moet wel worden vertaald naar concrete stappen door verschillende partijen met expertise. Ik hoop dan ook dat iedereen hier vandaag ervaart dat het ons menens is: dat we mensen oprecht het vertrouwen willen geven dat we er voor hen zijn wanneer ze zich zorgen maken om hun financiële situatie. Die zorgen willen we mensen natuurlijk niet aanpraten, maar ze bestaan wel degelijk en hebben impact op het geluk en gedrag van mensen.’

Geld & geluk

Wat geld en geluk met elkaar te maken hebben, lichtte hoogleraar Sociale Psychologie Ap Dijksterhuis toe. Hoewel we vaak denken dat de relatie tussen geld en geluk vrij zwak is, blijkt uit onderzoek juist een duidelijke samenhang. Ap’s conclusie in een notendop: vermijdingsgedrag, het gevoel controle te hebben, het wel of niet kunnen plannen en je zelfvertrouwen zijn beïnvloeden de mate van financiële bezorgdheid die je ervaart. Daarbij is vermijdingsgedrag zowel een oorzaak als een gevolg van bezorgdheid – een vicieuze cirkel dus. Verder slokken armoede en geldstress aantoonbaar een deel van je aandacht op, waardoor je geneigd bent minder verstandige en weloverwogen beslissingen te nemen. Flinke financiële stress kan zelfs je IQ negatief beïnvloeden. Het wegnemen van financiële bezorgdheid kan mensen dus gelukkiger
maken.

Gerjoke Wilmink, directeur van het Nibud, ging verder in op die koppeling tussen geld en geluk: ‘Minder geld maakt niet per se
minder gelukkig, minder grip op geld wél. Overzicht hebben is nog belangrijker dan meer of minder geld hebben. Kennisoverdracht
alleen is niet voldoende om mensen vaardigheden en gedrag aan te leren, ‘weten’ is nog niet per se ‘doen’. Vertel mensen dus niet
alleen hoe ze het moeten aanpakken, maar bied ook hulp om het op een goede manier te dóen. Slechts 5-10% van ons gedrag is bewust, ook financiële beslissingen nemen we vaak op de automatische piloot. Dat zou veel bewuster moeten.’

Betaalpijn

Hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning Henriëtte Prast was co-presentator naast Art Rooijakkers. Zij beaamde dat meer kennis niet per definitie zorgt voor meer financiële weerbaarheid. Zij pleit voor meer aandacht voor de moderne betaaltechnologie: ‘Kennis vergroten is zeker nuttig, maar we leggen de oorzaak van financiële problemen te snel bij het gedrag van mensen. Er is te weinig oog voor de moderne betaaltechnologie, een belangrijke factor die ontzettend wordt onderschat. Geld wordt steeds minder tastbaar en daardoor voelen we de “betaalpijn” niet meer. We moeten zeker niet terug naar vroeger, maar wel nadenken over manieren om technologie zo in te zetten dat die de weerbaarheid van mensen ten goede komt.’

Ooghoogte

Ton Timmerman, directielid van SNS, vertelde hoe ‘zijn’ bank nu en in de toekomst het verschil kan maken: ‘Financiële weerbaarheid is voor ons niet nieuw, het is publiek domein. We zetten ons al jaren in om bankieren weer ‘normaal’ te maken in de producten en service die we bieden. Nu is het moment om juist onze maatschappelijke rol te pakken en die gaat veel verder dan producten. Het gaat om mensen, om hun verhaal en hun gedrag. Neem bijvoorbeeld de Barometer Financiële Onbezorgdheid die we vanavond hebben besproken: het is aan ons om die nu verder door te vertalen naar individuele klanten. Waarover maken zij zich zorgen? Iedere
financiële situatie is anders en vraagt dus om een andere oplossing. Alleen als je klanten goed kent en je in hen verdiept, bouw je een relatie op. En in een gelijkwaardige relatie deel je meer met elkaar en kun je klanten beter helpen. Mensen weerbaar maken doe je samen en op ooghoogte met klanten, we moeten onszelf niet belangrijker voelen. Laten we daarom ook na dit Volkscafé samen optrekken en in contact blijven om gedachten en ideeën uit te wisselen. Zo kunnen we elkaar verder versterken’.

Uitgestoken hand

Paternalisme. Dat woord passeerde tijdens de gesprekken een paar keer de revue. Want hoe ver zou een bank eigenlijk moeten gaan in
het meedenken met klanten, het aanbieden van oplossingen en het sturen op het financieel gezond gedrag? Zeker wanneer je bedenkt
dat 40% van alle mensen helemaal niet spaart? Maurice Oostendorp was er duidelijk over: ‘De ene klant wil met rust gelaten worden, de
andere wil juist wel dat we meedenken in zijn belang. Het gaat ons erom dat ze allebei voelen dat de bank er voor hen is en naast hen
staat’. Ook in de zaal waren de meningen verdeeld: hier en daar klonk een pleidooi voor eigen verantwoordelijkheid, maar er gingen ook stemmen op voor meer sturing door banken, bijvoorbeeld op het sparen van het vakantiegeld. Over één ding was iedereen het eens: niet het wijzende vingertje, maar een uitgestoken hand is wat mensen écht helpt weerbaar en onbezorgder te worden.