“Maak het toeslagenstelsel menselijker” – door Marieke Commandeur
Bied mensen bij een nieuw toeslagenstelsel vooral zekerheid. Bijdragen voor zorg, huur en kinderopvang als ‘gift’ werken beter dan voorschotten, aldus Marieke Commandeur, gedragseconoom bij de Volksbank. In een opiniestuk in Trouw van 17 februari 2020 pleit zij voor een menselijker toeslagenstelsel.
Het huidige toeslagenstelsel ligt terecht onder vuur. De goedbedoelde regelingen om mensen een financieel steuntje in de rug te geven, blijken stevige averechtse effecten te hebben. Reden voor premier Rutte om af te willen van het stelsel, dat voorziet in bijdragen voor zorg, huur en kinderopvang, uitgekeerd door de Belastingdienst. Maar afschaffing zal het daadwerkelijke probleem niet per se oplossen. Wat nodig is, is een toeslagenstelsel dat uitgaat van de menselijke ervaring. Inzichten uit de gedragswetenschappen kunnen daarbij helpen.
Voor veel Nederlanders zijn de kosten van zorg, huur en kinderopvang te hoog voor een financieel gezond leven. Zo’n twee derde van de huishoudens ontvangt één of meer toeslagen. Bijna de helft van hen krijgt te maken met een terugvordering, die bij de meest kwetsbaren forse gevolgen heeft. De stap naar schuldenproblemen is daarmee snel gemaakt.
Onzekerheidsaversie en verliesaversie spelen een grote rol
De onzekerheid die het complexe toeslagenstelsel met zich meebrengt, draagt bij aan financiële bezorgdheid en stress bij veel mensen. Als deze onzekere situatie te lang duurt, wordt het denk-en doevermogen (tijdelijk) aangetast, en gaan mensen meer kortetermijndenken, met vaak negatieve consequenties voor hun welzijn. Ook zijn mensen door (het risico op) onterecht ontvangen toeslagen huiverig om deze aan te vragen, ook als ze er recht op hebben: onzekerheidsaversie.
Ook ‘verliesaversie’ speelt een grote rol: de angst om een verkregen toeslag weer kwijt te raken. Is er geen toeslag, dan valt er natuurlijk ook niets te verliezen.
Het stelsel moet daarom op de schop, zodanig dat mensen zeker weten welk deel te allen tijde beschikbaar is als gift, en niet als onzeker voorschot. Alleen dan kan het vertrouwen in het stelsel weer terugkomen en durven mensen die het meest recht hebben op toeslagen, deze weer aan te vragen.
Stel de menselijke kant centraal
Gelukkig is recent in de Tweede Kamer de motie Bruins en Van Weyenberg aangenomen om alternatieven voor het toeslagenstelsel uit te werken. Ik wil de onderzoekers graag meegeven dat ze de menselijke kant van het stelsel, de menselijke ervaring, hierin centraal stellen. Inzichten vanuit de gedragswetenschap zijn cruciaal. Denk aan voorgenoemde onzekerheidsaversie en verliesaversie. Als we deze inzichten meenemen in een alternatief voor het huidige toeslagenstelsel, dan gaan we echt toe naar een mensgericht stelsel van inkomensondersteuning.
“Zo’n twee derde van de huishoudens ontvangt één of meer toeslagen. Bijna de helft van hen krijgt te maken met een terugvordering, die bij de meest kwetsbaren forse gevolgen heeft.”